تهاتر در حسابداری چیست؟
وقتی دو نفر از هم پول طلب دارند و در عین حال به هم بدهکار هم هستند، می‌توانند مبلغ‌های طلب و بدهی‌شان را با هم محاسبه کنند و فقط پولی که باقی می‌ماند را پرداخت یا دریافت کنند. این کار باعث می‌شود نیازی به جابه‌جایی کل مبلغ‌ها نباشد و تسویه حساب سریع‌تر و ساده‌تر انجام شود. این مراحل را تهاتر حسابداری می‌نامند.
به بیان دیگر ؛فرض کنید دو نفر یا دو شرکت نسبت به یکدیگر طلبکار و بدهکار هستند. حالا به جای اینکه هرکدام به صورت جداگانه پول بدهند یا دریافت کنند، می‌توانند همه حساب‌هایشان را با هم جمع زده و فقط مبلغ باقی‌مانده را پرداخت یا دریافت کنند. مثلاً اگر یکی ۵ میلیون بدهکار باشد و دیگری ۳ میلیون طلبکار، تهاتر به این معنا است که فقط ۲ میلیون پرداخت شود.
این روش بسیار مفید است چون دیگر نیازی به جابجایی نقدی زیاد نیست و روند کارها سریع‌تر انجام می‌شود. علاوه بر این، هزینه‌ها کاهش یافته و ریسک مشکلات مالی نیز کمتر می‌شود.
زمانی که شرکت‌ها با کمبود نقدینگی مواجه هستند، تهاتر راه‌حلی مناسب محسوب می‌شود. مثلاً شرکت بدهکار می‌تواند به جای پرداخت پول نقد، کالا یا خدمات ارائه دهد و بدین ترتیب بدهی خود را تسویه کند. به این ترتیب فعالیت شرکت‌ها با مشکل کمتری ادامه پیدا می‌کند.
تهاتر در لغت به چه معناست ؟
کلمه «تهاتر» ریشه‌ای عربی دارد و به معنای رد یا تکذیب متقابل است. در زبان فارسی نیز به معنی تعویض یا مبادله کالا به کالا به کار می‌رود. در حسابداری نیز به معنای تسویه متقابل بدهی‌ها و طلب‌ها است.
انواع تهاتر در حسابداری:
در حسابداری، تهاتر به این معناست که دو طرف که به هم بدهکار و طلبکار هستند، می‌توانند بدهی‌ها و طلب‌های خود را با هم محاسبه و تسویه کنند.
تهاتر انواع مختلفی دارد که هر کدام شرایط و قواعد خاص خود را دارند و با استفاده از آن‌ها می‌توان از بروز مشکلات مالی و مالیاتی جلوگیری کرد.
تهاتر قانونی:
این نوع تهاتر به صورت خودکار و طبق قانون انجام می‌شود. به این معنی که وقتی دو بدهی از یک نوع و در یک زمان و مکان مشخص وجود داشته باشد، بدون نیاز به توافق طرفین، بدهی‌ها با هم برابر و حذف می‌شوند. برای مثال، اگر دو شرکت همزمان به یکدیگر بدهکار و طلبکار باشند، تهاتر قانونی صورت می‌گیرد و نیازی به اقدام خاصی نیست.
تهاتر قراردادی:
در صورتی که شرایط تهاتر قانونی وجود نداشته باشد، طرفین می‌توانند با توافق کتبی بدهی‌های خود را تهاتر کنند. این نوع تهاتر معمولاً در معاملات پیچیده و مواردی که کالا و خدمات مبادله می‌شود کاربرد دارد و باید در اسناد مربوط ثبت گردد.
تهاتر قضایی:
وقتی بین دو طرف اختلاف در مورد اصل بدهی، مقدار آن یا امکان تهاتر وجود داشته باشد، دادگاه می‌تواند حکم دهد که بدهی‌ها با هم تهاتر شوند. این حکم رسمی است و پس از صدور، در حسابداری ثبت می‌شود. البته دین‌ها باید کاملاً مشخص و اثبات شده باشند.
تهاتر تجاری:
این نوع تهاتر معمولاً بین کسب‌وکارها رخ می‌دهد و شامل مبادله کالا و خدمات برای رفع نیازهای تجاری است. برای مثال، یک شرکت ممکن است خدمات تبلیغاتی ارائه دهد و در مقابل کالای شرکت دیگری را دریافت کند. ثبت دقیق ارزش کالاها و خدمات و محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در این موارد ضروری است.
تهاتر مالی:
این نوع تهاتر به معنای تسویه متقابل بدهی‌ها و طلب‌های نقدی بین دو طرف است. به طور مثال، شرکتی که به شرکت دیگری بدهکار است و در عین حال از آن طلبکار نیز می‌باشد، می‌تواند این دو بدهی را با هم تهاتر کند. این روش در بانک‌ها، مؤسسات مالی و معاملات بین‌المللی کاربرد گسترده‌ای دارد.
بنابراین، تهاتر روشی است برای تسویه حساب دو طرف به گونه‌ای که مشکلات مالی کاهش یابد.
قوانین تهاتر در حسابداری :
در معاملات و حساب‌های مالی، گاهی پیش می‌آید که دو نفر یا دو شرکت، همزمان از هم طلبکار و بدهکار هستند. مثلاً من از شما پول می‌خواهم، شما هم از من همان‌قدر طلب دارید. در این حالت، می‌توانیم بدون رد و بدل کردن پول، بدهی‌ها را با هم تهاتر کنیم؛ یعنی حسابمان را با هم صاف کنیم.
اما تهاتر قانون و شرایط خاص خودش را دارد که هم در قانون مدنی آمده، هم در قوانین مالیاتی و هم در استانداردهای حسابداری. بیایید این شرایط را ساده بررسی کنیم:
تهاتر قهری یعنی چه؟
در قانون مدنی آمده که تهاتر خودکار (یا قهری) فقط زمانی انجام می‌شود که:
موضوع هر دو بدهی یکی باشد (مثلاً هر دو پول نقد باشند)
زمان پرداخت آن‌ها یکی باشد
محل پرداخت هم یکی باشد
مثلاً اگر من و شما هر دو از هم ۱۰ میلیون تومان طلب داشته باشیم، آن هم برای همان روز و در یک مکان، تهاتر به‌صورت خودکار انجام می‌شود و دیگر نیازی به پرداخت نیست.
اما اگر یکی از بدهی‌ها پول و دیگری کالا مثل گندم باشد، تهاتر خودکار انجام نمی‌شود، چون ارزش این دو قابل مقایسه مستقیم نیست و ممکن است باعث اختلاف شود.
وقتی پای شخص ثالث وسط است
قانون می‌گوید اگر مالی که باید پرداخت شود، توقیف شده باشد (مثلاً دادگاه به نفع شخص دیگری آن را مسدود کرده باشد)، دیگر نمی‌توانید با تهاتر از پرداخت آن فرار کنید.
در حسابداری هم این موضوع اهمیت دارد. مثلاً اگر حساب بانکی شرکت شما به خاطر بدهی به یک طلبکار دیگر توقیف شده، نمی‌توانید بگویید با طلبی که از جای دیگر دارید تهاتر می‌کنید.
این قانون برای حفظ حقوق سایر طلبکاران وضع شده است.
تهاتر مالیاتی چگونه است؟
در مورد مالیات، تهاتر شرایط خاص خودش را دارد.
قانون می‌گوید اگر شما از دولت پولی طلب دارید، می‌توانید آن را با بدهی مالیاتی‌تان تهاتر کنید. اما چون طرف حساب دولت است، این تهاتر باید از مسیر رسمی و قانونی انجام شود.
بر اساس قوانین، همه دریافت‌ها و پرداخت‌های دولت باید از طریق خزانه انجام شود. یعنی نمی‌شود به‌صورت ساده بین بدهی و طلب تهاتر کرد.
اما قانونی به نام “رفع موانع تولید رقابت‌پذیر” وجود دارد که اجازه می‌دهد اگر از شرکت‌های دولتی طلب دارید، بتوانید آن را با بدهی مالیاتی‌تان تهاتر کنید. این قانون به شرکت‌ها کمک می‌کند که راحت‌تر از پس مالیات و بدهی‌هایشان بربیایند و نقدینگی بهتری داشته باشند.
شرایط تهاتر در حسابداری:
شرایط تهاتر در حسابداری بستگی به نوع تهاتر دارد و ممکن است متفاوت باشد. دقت و شفافیت در انجام تهاتر بسیار مهم است، زیرا در صورت بروز اشتباه ممکن است مشکلاتی در ثبت حساب‌ها ایجاد شود. با وجود تفاوت‌ها، چند قاعده کلی وجود دارد که برای تمامی انواع تهاتر باید رعایت شود.
برای انجام صحیح تهاتر در حسابداری، چند شرط اساسی باید رعایت شود.
شرط اول: وجود دو بدهی متقابل
برای تهاتر لازم است که دو طرف به طور همزمان هم طلبکار و هم بدهکار یکدیگر باشند. یعنی هر طرف هم از دیگری طلب داشته باشد و هم به او بدهکار باشد. این موضوع در حسابداری یعنی وجود حساب‌های دریافتنی و پرداختنی متقابل.
شرط دوم: همسان بودن نوع بدهی
بدهی‌هایی که قرار است تهاتر شوند باید از یک نوع باشند. مثلاً نمی‌توان طلب نقدی را با طلب کالا تهاتر کرد. هر دو طرف باید نوع بدهی مشابه داشته باشند، مانند پول با پول یا کالا با کالا.
شرط سوم: تطابق زمان پرداخت
زمان سررسید دو بدهی باید یکی باشد. اگر یکی باید فوراً پرداخت شود و دیگری موعدش دیرتر است، تهاتر قهری انجام نخواهد شد. در حسابداری این یعنی سررسید هر دو بدهی باید برابر باشد. اگر موعدها متفاوت باشد، ارزش زمانی پول باید در محاسبات لحاظ شود که این موضوع در تهاتر قراردادی قابل توافق است، ولی در تهاتر قهری الزامی است.
شرط چهارم: هماهنگی مکان پرداخت
محل پرداخت بدهی‌ها باید یکسان باشد. طبق قانون، اگر محل پرداخت متفاوت باشد، تهاتر فقط زمانی ممکن است که طرفین قبول کنند هزینه انتقال بدهی را پرداخت کنند. در حسابداری مدرن این شرط کمتر اهمیت دارد، اما در صورت وجود هزینه بالای انتقال، همچنان حائز اهمیت است.
شرط پنجم: قطعی و معتبر بودن بدهی
فقط بدهی‌هایی که قطعی و قابل اطمینان باشند، قابلیت تهاتر دارند. بدهی‌هایی که هنوز مشخص نیستند یا مورد تردید باشند، قابل تهاتر نیستند.
شرط آخر: تطابق مقدار بدهی‌ها
اگر مبلغ بدهی‌ها با هم برابر نباشد، تهاتر فقط تا سقف مبلغ کمتر انجام می‌شود و مابقی بدهی باقی می‌ماند که باید پرداخت شود. این موضوع باید به دقت در دفاتر حسابداری ثبت شود.
ثبت تهاتر در حسابداری:
برای انجام درست تهاتر، باید اصول حسابداری رعایت شود و ثبت‌ها دقیق انجام شود.
تهاتر ساده بین دو طرف
مثلاً شرکت اول ۱۰ میلیون تومان به شرکت دوم بدهکار است و در عین حال، ۸ میلیون تومان هم از همان شرکت طلبکار است. در این حالت فقط ۲ میلیون تومان باقی می‌ماند که باید پرداخت شود و همین مبلغ در حساب‌ها ثبت می‌شود.
تهاتر کالا با کالا
گاهی شرکت‌ها به‌جای پول، کالا رد و بدل می‌کنند. مثلاً شرکت اول کالایی به ارزش ۱۵ میلیون تومان می‌دهد و در عوض کالایی به ارزش ۱۲ میلیون تومان دریافت می‌کند. در این حالت، اختلاف ۳ میلیون تومانی به‌عنوان طلب باقی می‌ماند و باید ثبت شود.
تهاتر‌هایی که مالیات هم دارند
اگر در تهاتر، مالیات بر ارزش افزوده هم وجود داشته باشد، باید مالیات در ثبت‌ها محاسبه شود. مثلاً اگر فروش کالا همراه با ۹ درصد مالیات باشد، ارزش کالا یا خدمات دریافتی هم باید با همین مالیات ثبت شود. این نوع تهاتر کمی پیچیده‌تر است و نیاز به دقت بیشتری دارد.
استاندارد حسابداری چه می‌گوید؟
طبق استاندارد شماره ۱ حسابداری، تهاتر فقط وقتی باید ثبت شود که واقعی باشد و پشت آن یک معامله اقتصادی وجود داشته باشد. همچنین همه جزئیات تهاتر باید در گزارش‌های مالی و یادداشت‌های همراه آن نوشته شود.
نکات مهم در تهاتر
ارزش‌گذاری دقیق: قیمت کالا یا خدمات نباید بیشتر از مقدار واقعی ثبت شود.
تاریخ درست ثبت: تهاتر باید در همان تاریخی ثبت شود که انجام شده یا توافق صورت گرفته است.
داشتن مدارک: فاکتورها، قراردادها و اسناد تهاتر باید نگهداری شوند تا در صورت نیاز بررسی شوند.
کنترل‌های داخلی
برای جلوگیری از اشتباه یا سوء استفاده، باید سیستم کنترلی در شرکت وجود داشته باشد. مثلاً کسی که تهاتر را مذاکره کرده نباید خودش آن را در حساب‌ها ثبت کند. همچنین همه مراحل باید با بررسی و تأیید انجام شود.
جمع‌بندی
تهاتر یک روش مؤثر برای تسویه بدهی‌ها و طلب‌ها بدون پرداخت مستقیم پول است. این روش در حسابداری کاربرد زیادی دارد. استفاده از نرم‌افزار حسابداری کاریا باعث می‌شود ثبت تهاترها راحت‌تر، دقیق‌تر و با خطای کمتر انجام شود. این نرم‌افزار امکانات خوبی برای مدیریت تهاتر و کنترل مالی در اختیار کسب‌وکارها قرار می‌دهد.